Czym są zaburzenia przetwarzania słuchowego?
Za odbieranie bodźców dźwiękowych z otoczenia odpowiedzialna jest percepcja słuchowa – jedna z elementarnych funkcji psychofizycznych człowieka. Warto rozróżnić w tym momencie dwa terminy – słuchanie oraz słyszenie. Słuchanie to proces zależny od woli człowieka, wymagający jego świadomego zaangażowania – nie wystarczy tu zatem tylko sprawnie funkcjonujący narząd słuchu, sprawa jest bowiem bardziej złożona. Natomiast słyszenie ma charakter mimowolny i zależy od stanu słuchu fizjologicznego – słyszeć możemy np. dźwięk muzyki zza ściany, czyli jest to po prostu odbiór dźwięku przez ucho człowieka.
Oba te procesy, zarówno słyszenie, jak i słuchanie są odpowiedzialne za funkcjonowanie wspomnianej na początku artykułu – percepcji słuchowej. Sprawne działanie owej percepcji zależy zatem nie tylko od dobrego słuchu fizjologicznego, ale również od wielu innych czynników, np. stanu słuchu mownego (m.in. fonematycznego), autokontroli słuchowej czy uwagi i pamięci słuchowej. Czy może wobec tego zaistnieć sytuacja, że posiadając prawidłowy słuch fizjologiczny, można nieprawidłowo odbierać i interpretować bodźce słuchowe?
Otóż jest to możliwe i mamy wówczas do czynienia najczęściej z tzw. zaburzeniami przetwarzania słuchowego. Zamiennie stosowane określenia to centralne zaburzenia słuchu, ośrodkowe zaburzenia słuchu – w skrócie z j. angielskiego CAPD/APD – Central Auditory Pathology/Auditory Processing Disorders. Zaburzenie to polega na tym, że pomimo prawidłowej budowy i pracy uszu, występują trudności dotyczące różnorakich zachowań słuchowych takich jak: lokalizowanie źródła dźwięku, rozpoznawanie i rozróżnianie cech dźwięków czy zdolność do odbierania sygnałów akustycznych w szumie. Zaburzenie przetwarzania słuchowego jest skutkiem nieprawidłowo działającego ośrodkowego układu nerwowego – układ słuchowy uszkodzony jest w części centralnej. Wyjaśnia to zatem, dlaczego trudności słuchowe występują pomimo braku stwierdzonego niedosłuchu.
![Budowa ucha](https://www.dobrylogopeda.edu.pl/wp-content/uploads/2020/11/shutterstock_421708606.jpg)
Przyczyny zaburzeń przetwarzania słuchowego:
Przyczyny opisywanego zaburzenia nie są do końca znane. Najczęściej wskazuje się jednak na pewne patogenne czynniki mogące spowodować nieprawidłowości w przetwarzaniu słuchowym, a są to:
- zaburzenia w rozwoju mózgu w okresie prenatalnym, np. w wyniku infekcji wirusowych
- przedwczesny poród i uszkodzenia okołoporodowe
- choroby przebyte w okresie wczesnego dzieciństwa, np. zapalenie ucha środkowego, urazy głowy, zapalenie opon mózgowych, deprywacje słuchowe.
W obrębie etiologii APD warto wspomnieć, że w ostatnich latach zwraca się także uwagę na nadmierną ilość bodźców wzrokowo-słuchowych docierających do dziecka. Zbyt duża dawka informacji sprawia, że słabnie koncentracja uwagi dziecka i umiejętność wyodrębniania poszczególnych treści. Jest to bardzo niekorzystne dla rozwoju funkcji słuchowych i może mieć wpływ na pojawienie się zaburzeń przetwarzania słuchowego. Jak widać, jest to także jeden z wielu powodów, dla których warto ograniczyć np. obecność mediów w życiu codziennym dziecka.
Jakie są objawy zaburzeń przetwarzania słuchowego?
U dzieci doświadczających zaburzeń przetwarzania słuchowego występują różnego rodzaju trudności, które rzutują na wszystkie sfery jego rozwoju. Nieprawidłowości te ujawniają się najczęściej w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Częściej zaburzenie to dotyczy chłopców niż dziewczynek. U dzieci z CAPD zauważyć można często trudności z koncentracją uwagi, rozkojarzenie i niereagowanie na polecenia, co w konsekwencji prowadzi do licznych problemów edukacyjnych i relacyjnych dziecka. Zaburzenia przetwarzania słuchowego skutkuje także zaburzeniem rozwoju mowy m.in. przez to, że dziecko ma trudności z przyswajaniem reguł językowych i odróżnianiem od siebie głosek języka. Należy zaznaczyć, że poziom inteligencji i rozwoju poznawczego dziecka jest wówczas w normie.
Najczęstsze objawy zaburzeń przetwarzania słuchowego (CAPD) u dzieci:
- dziecko ma problemy z rozumiem mowy w hałasie
- dziecko różnie reaguje na bodźce dźwiękowe
- dzieckou trudno jest się skoncentrować, szybko męczy się podczas wykonywania zadań wymagających skupienia
- dziecko ma trudności z lokalizacją źródła dźwięku
- dziecko ma problemy z rozumieniem mowy szybko artykułowanej
- dziecko często prosi o powtórzenie informacji
- dziecko ma trudności z zapamiętywaniem informacji przekazywanych dźwiękowo
- dziecko ma spowolnione reakcje na polecenia słowne
- dziecko ma trudności ze zrozumieniem długich informacji
- u dziecka występują nieprawidłowości w rozwoju mowy
- u dziecka mogą występować szumy uszne, halucynacje słuchowe
- dziecko ma słabszą zdolność w odbiorze i interpretacji muzyki
- dziecko ma trudność w skupieniu uwagi na bodźcach słuchowych
- dziecko jest nadwrażliwe na dźwięki.
Jak można zauważyć, objawy związane z zaburzeniami przetwarzania słuchowego mają wpływ nie tylko na działanie funkcji słuchowych, lecz także na pozostałe sfery rozwoju dziecka, takie jak rozwój mowy, ponieważ prawidłowe słyszenie i interpretowanie dźwięków jest bardzo istotnym czynnikiem w rozwoju artykulacyjnym. W związku z tym, u dzieci z CAPD często występują wady wymowy oraz trudności w nauce czytania i pisania. Występowanie u dziecka wyżej opisanych objawów jest znakiem, że należy podjąć odpowiednie działania diagnostyczne, a następnie wdrożyć odpowiednią terapię logopedyczną.
![Badanie słuchu](https://www.dobrylogopeda.edu.pl/wp-content/uploads/2020/11/shutterstock_1208322454.jpg)
Diagnoza zaburzeń przetwarzania słuchowego
W diagnozie zaburzeń przetwarzania słuchowego uczestniczą specjaliści (np. logopeda, audiolog, psycholog, lekarz) oraz rodzice dziecka. Proces diagnostyczny opiera się na przeprowadzeniu badania przesiewowego w celu wyłonienia trudności, a następnie szczegółowej diagnozy działania poszczególnych funkcji słuchowych.
Bardzo ważne jest wykonanie badania słuchu obwodowego (m.in. audiometrii tonalnej) w celu wykluczenia niedosłuchu. Jest to warunek konieczny, aby podjąć dalsze kroki diagnostyczne.
Ważną rolę odgrywa wywiad z rodzicem i nauczycielem dziecka. Z wywiadu bowiem można pozyskać informacje dotyczące przebiegu rozwoju dziecka oraz jego codziennego funkcjonowania w środowisku domowym i szkolnym.
Grono specjalistów ocenia poszczególne sfery rozwoju dziecka, np. logopeda ocenia poziom sprawności językowych i komunikacyjnych, a psycholog analizuje rozwój poznawczo-emocjonalny dziecka.
W diagnozie wyższych funkcji słuchowych wykorzystuje się testy behawioralne oraz elektrofizjologiczne. W obrębie testów behawioralnych stosuje się, np. test rozumienia mowy w szumie czy cyfrowy test słyszenia rozdzielnousznego.
Natomiast w ramach testów elektrofizjologicznych wykorzystuje się np. słuchowe potencjały wywołane pnia mózgu. Diagnoza zaburzeń przetwarzania słuchowego (CAPD) jest procesem rozległym i szczegółowym, co ma na celu zaplanowanie odpowiedniej i skutecznej dla dziecka terapii.
![Terapia zaburzeń przetwarzania słuchowego](https://www.dobrylogopeda.edu.pl/wp-content/uploads/2020/11/shutterstock_1531805357.jpg)
Jak wygląda terapia zaburzeń przetwarzania słuchowego?
Zasadniczym celem terapii ośrodkowego zaburzenia słuchu jest zminimalizowanie skutków owego defektu oraz umożliwienie dziecku lepszego funkcjonowania. Istotne jest usprawnianie zaburzonej funkcji słuchowej – bardzo ważne zatem w postępowaniu diagnostycznym jest określenie, która z tych funkcji wymaga szczególnej korekcji.
W terapii wykorzystuje się różnego rodzaju treningi słuchowe, np. ćwiczenia uwagi słuchowej, rozpoznawania i różnicowania dźwięków. Odpowiednio przeszkoleni specjaliści prowadzą specjalistyczne treningi słuchowe wykorzystujące neuroplastyczność mózgu, np. Trening Neuroflow lub Trening Słuchowy metodą A. Tomatisa.
Bardzo ważna jest terapia logopedyczna, w trakcie której, oprócz wspomnianych już treningów słuchowych, prowadzi się także korekcję istniejących wad wymowy oraz wspiera się ogólny rozwój mowy dziecka. W postępowaniu terapeutycznym należy uwzględnić także środowisko szkolne pacjenta – nauczyciel powinien dostosować wymagania edukacyjne, mając na uwadze trudności ucznia (np. poprzez powtarzanie poleceń). W terapii bardzo ważna jest rola najbliższych, którzy współpracując ze specjalistami, stosują zalecane ćwiczenia z dzieckiem w domu. Mimo że zaburzeń przetwarzania słuchowego nie można „pozbyć” się na zawsze, to dokładna diagnoza i systematyczna terapia logopedyczna dają szansę na znaczną poprawę funkcjonowania dziecka w życiu codziennym.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej lub masz pytania dotyczące przetwarzania słuchowego to zapraszamy na konsultacji z naszymi specjalistami na: https://www.dobrylogopeda.edu.pl/polecani-logopedzi-online
Do napisania tego artykułu posiłkowałam się następującą bibliografią:
- Kurkowski M. (2014): Zaburzenia przetwarzania słuchowego. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias., M. Kurkowski. Lublin, s. 117-129.
- Kurkowski M. (2015): Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego. [W:] Surdologopedia. Teoria i praktyka. Red. E. Muzyka-Furtak. Gdańsk, s. 54-57.
- Kurkowski M. (2015): Diagnoza audiofonologiczna. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 99-111.