Cofnij
Biblioteka Eksperta
Baza wiedzy logopedycznej - diagnoza i terapia

Arteterapia w pracy logopedy

4 listopada 2020

“Prawdziwa sztuka to taka, która powstaje dzięki potrzebie tworzenia” – Albert Einstein

Czym jest arteterapia?  

Od niepamiętnych czasów sztuka odgrywała w życiu człowieka ważną rolę. Można rzecz, że tworzenie dzieł wpisane jest w naturę i historię ludzką. Już w czasach starożytnych poprzez sztukę (np. malarstwo czy muzykę) człowiek przekazywał swoje uczucia i emocje, a więc odzwierciedlał w ten sposób część swojej osobowości. Z czasem zauważono pozytywny wpływ tworzenia na psychikę i zdrowie. Innymi słowy – odkryto, że sztuka może leczyć, a przynajmniej korygować lub minimalizować dane zaburzenia. Posługiwanie się sztuką w celach terapeutycznych nazywane jest arteterapią. Historia arteterapii, jak zostało wspomniane na początku artykułu, sięga dawnych czasów, ale dopiero w latach 40 poprzedniego wieku nastąpił prężny rozwój tegoż nurtu. Wówczas Adrian Hill – brytyjski artysta i terapeuta zaczął stosować zamiast terapii zajęciowej – terapię poprzez sztukę. Arteterapia w tamtych czasach wykorzystywana była także w psychoterapii – łączono ją wówczas z podejściem psychoanalitycznym. Jeśli chodzi o rozwój arteterapii w Polsce, warto zwrócić uwagę na postać Magdaleny Tyszkiewicz, psychiatry, która propagowała arteterapię w praktyce lekarskiej, wykorzystując zbawienne działanie sztuki na wiele zaburzeń i schorzeń dotykających człowieka.

Arteterapia jest pojęciem bardzo szerokim i niejednoznacznym. W ogólnym znaczeniu jest to terapia poprzez różnego rodzaju sztukę (malarstwo, taniec, drama itd.), zaś w węższym znaczeniu może to oznaczać oddziaływania tylko poprzez sztukę plastyczną. Argumentem przemawiającym za wykorzystywaniem arteterapii w procesie diagnostycznym i leczniczym jest fakt, że sztuka pozwala człowiekowi nie tylko wyrażać siebie, lecz także rozwijać swoje zasoby – a ma to istotne znaczenie wychowawcze. Działania arteterapeutyczne mają swoje zastosowanie w terapii pedagogicznej, psychologicznej, a nawet logopedycznej – na czym bardziej skupię się w dalszej części artykułu. Należy w tym miejscu podkreślić także, że w terapii z wykorzystaniem sztuki najważniejszy jest sam akt tworzenia, a nie efekt końcowy działania.

Jakie są rodzaje arteterapii?

W obrębie szeroko rozumianej arteterapii możemy wyszczególnić konkretne jej rodzaje. Jak wspomniałam już wcześniej, arteterapia czerpie z poszczególnych dziedzin sztuki/kultury. Terapia z wykorzystaniem literatury nosi nazwę biblioterapii (w przypadku dzieci stosuje się także często tzw. bajkoterapię – terapię poprzez czytanie bajek). Leczenie poprzez taniec nazywane jest choreoterapią. W ramach arteterapii wyszczególnia się również dramatoterapię/psychodramę, czyli działania terapeutyczne oparte na odgrywaniu ról i uczestnictwie w przedstawieniach teatralnych. W arteterapii wykorzystuje się także ważną rolę muzyki (muzykoterapia) oraz różnorakich zabaw (ludoterapia).  Jedną z najczęściej stosowanych form arteterapeutycznych jest tworzenie dzieł plastycznych, malarskich co nazywa się po prostu arteterapią lub plastykoterapią. W działaniach arteterapeutycznych możemy także wyróżnić leczenie za pomocą barw (chromoterapia). Kontakt z pięknym otoczeniem wyzwala terapeutyczne doznania estetyczne – ma to zastosowanie w tzw. estetoterapii. Arteterapia wykorzystuje także pozytywne skutki obcowania człowieka z naturą, dlatego też wyróżnia się tzw. silvoterapię – terapię poprzez przebywanie w lesie czy talasoterapię – obcowanie z morzem.

Grupa dzieci na <strong>zajęciach logopedycznych</strong> z arteterapii

Podsumowując – arteterapia mieści w sobie wszelkie oddziaływania człowieka ze sztuką, które mają moc terapeutyczną. Ponadto w arteterapii stosuje się także różnego rodzaju techniki, takie jak wizualizacja (wykorzystywanie siły wyobraźni), czy mandala (motyw artystyczny na bazie koła).

terapii logopedycznej pomocne może być wykorzystywanie poszczególnych rodzajów lub technik arteterapeutycznych. Arteterapia pozwala bowiem spojrzeć holistycznie na człowieka, co jest bardzo istotne w przypadku logopedii, ponieważ rozwój mowy koreluje z całościowym rozwojem dziecka. Stosowanie arteterapii w ramach oddziaływań logopedycznych musi być zasadne i dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Elementy arteterapii w terapii zaburzeń mowy i komunikacji mogą być wykorzystywane zarówno w odniesieniu do dzieci, jak i dorosłych pacjentów.

Jakie są funkcje arteterapii?

Odbiorcami arteterapii są w zasadzie ludzie w każdym wieku i z różnymi  zaburzeniami natury medycznej, psychologicznej, społecznej. Potwierdza to także zasadność stosowania oddziaływań arteterapeutycznych na gruncie logopedii – pacjenci gabinetów logopedycznych często doświadczają problemów komunikacyjnych współwystępujących z innymi jednostkami chorobowymi, np. całościowe zaburzenia rozwojowe, dyzartrie, zaburzenia psychiczne i neurologiczne. Celem arteterapii jest przede wszystkim odreagowanie emocjonalne i pozbycie się napięć fizycznych i psychicznych. Istotne jest także wzmacnianie rozwoju i pogłębianie wiedzy uczestnika. Arteterapia – jak sama nazwa wskazuje, oznacza działanie terapeutyczne (terapia – z gr. oznacza leczyć, goić), a więc jej celem jest korygowanie i zmiana patologicznych mechanizmów na bardziej adaptacyjne. Przykładowo, wykorzystanie arteterapii wobec nadmiernie nieśmiałego dziecka może pozwolić mu wyrazić stłumione emocje, zrelaksować napięte mięśnie ciała oraz wzmocnić poczucie własnej wartości. Ponadto, w przypadku arteterapii grupowej występuje możliwość integrowania się danej grupy i wzmacniania więzi społecznych, może to mieć miejsce, np. w trakcie ćwiczeń logorytmicznych w przedszkolu. Warto zwrócić uwagę na funkcję profilaktyczną arteterapii, czyli minimalizowanie ryzyka wystąpienia określonych zaburzeń.

Arteterapia w logopedii 

terapii logopedycznej wykorzystuje się elementy arteterapii, takie jak zabawy taneczno-ruchowe, bajkoterapia czy muzykoterapia. Metody te są pomocne w terapii, gdyż oddziałują na całościowy rozwój dziecka i ułatwiają korygowanie różnego rodzaju nieprawidłowości. Ważne jest włączanie arteterapii do oddziaływań logopedycznych, ponieważ urozmaica i uatrakcyjnia ona terapię, co powoduje większe zaangażowanie dziecka wobec współpracy z logopedą.

Poniżej zamieszczone zostały przykłady działań arteterapeutycznych w terapii zaburzeń mowy.

  • Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – metoda ta wykorzystuje ruch w celu stymulowania i wspomagania rozwoju psychomotorycznego i społecznego dziecka. Zabawy i ćwiczenia ruchowe mają za zadanie: kształtować orientację dziecka w schemacie swojego ciała i przestrzeni, uczyć wyrażania uczuć oraz nawiązywania relacji z drugą osobą. Metoda ta sprawdza się w pracy z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną,  zaburzeniami rozwojowymi, emocjonalnymi i społecznymi. Można ją stosować także w odniesieniu do dzieci zdrowych w celach wspierających rozwój.
  • Bajkoterapia – ta technika arteterapii polega na czytaniu dziecku albo przez dziecko bajkek. Pomaga to dzieciom zrozumieć i oswoić własne emocje oraz nabrać dystansu do swoich problemów – ważne jest, aby dziecko mogło identyfikować się z pozytywnym bohaterem owej bajki. Bajkoterapia również bywa pomocnym narzędziem w terapii logopedycznej dzieci, które doświadczają trudności emocjonalnych, np. nieśmiałości lub cierpią z powodu jąkania. Jąkanie, jak wiadomo, powoduje szereg przykrych konsekwencji dla dziecka nierzadko w postaci zaburzeń emocjonalnych. Odpowiednio opracowane bajki mogą zatem pomóc takiemu dziecku zredukować nieprzyjemne napięcie oraz nabrać pewności siebie w komunikacji. 
  • Muzykoterapia – w tej szeroko pojętej gałęzi arteterapii ważna jest rola muzyki i jej wpływ na funkcjonowanie człowieka, tj. redukcja lęku, uspokojenie się i zrelaksowanie. Ponadto łączenie muzyki z tańcem pozwala na rozwój koordynacji słuchowo-ruchowej oraz usprawnianie ruchowe całego ciała. Zestawienie muzyki z ruchem całego ciała ma swoje odzwierciedlenie w zajęciach logorytmicznych, których celem jest harmonizowanie rozwoju dziecka, w tym rozwoju mowy. Logorytmika pomaga korygować wady wymowy, między innymi poprzez uwrażliwianie słuchowe dziecka i zwracanie uwagi na prozodyczne elementy, m.in. na rytm, melodię, czy tempo. Warto podkreślić także rolę grupy w tego typu ćwiczeniach, np. wspólne śpiewanie piosenki integruje dzieci i uczy współdziałania w zespole.

Mówi się, że sztuka leczy. Wykorzystywanie arteterapii w procesie leczniczym – w tym w terapii logopedycznej może przynieść zaskakująco dobre efekty. Aby tak się jednak mogło stać, terapeuta mowy powinien spojrzeć na pacjenta całościowo. Funkcjonowanie człowieka i jego ogólny rozwój wpływa na rozwój jego umiejętności komunikacyjnych. Arteterapia jest zatem narzędziem niezwykle pomocnym we wszechstronnym rozwoju człowieka, przekładającym się na różne sfery życia.


  • Stańko-Kaczmarek M. (2013): Arteterapia i warsztaty edukacji twórczej. Warszawa.
  • Konieczna E. (2003): Arteterapia w teorii i praktyce. Kraków. 
  • Gładyszewska-Cylulko J. (2010): Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii. Kraków. 
  • Opala-Wnuk K. (2009): Sztuka, która pomaga dzieciom. Łódź.
Wizyta online jutro!
90
Godzina
Wizyta online jutro!
90
Godzina
Podobne artykuły
Dobry logopeda

Wpływ motoryki dużej na mowę dziecka

Obserwując rozwój dzieci, coraz częściej można u nich zauważyć zaburzenia w obrębie motoryki dużej i małej. Znaczenie ma…

dziedzina logopedii
logopeda
Czytaj
Dobry logopeda

Dziadkowie u logopedy

Nie, ten krótki tekst nie będzie poradnikiem dla dziadków, którzy przyprowadzają swoje wnuki na terapię logopedyczną. Przez ostatnie lata…

afazja
babcia
Czytaj
Dobry logopeda

Zaburzenia mowy o podłożu neurologicznym

Zaburzenia mowy o podłożu neurologicznym są wynikiem uszkodzenia ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego. Aby uporządkować i dokładnie…

afazja
choroby neurologiczne
Czytaj
Artykuły tego autora
Dobry logopeda

Zaburzenia przetwarzania słuchowego

Czym są zaburzenia przetwarzania słuchowego? Za odbieranie bodźców dźwiękowych z otoczenia odpowiedzialna jest percepcja słuchowa – jedna…

badanie słuchu
terapia logopedyczna
Czytaj
Umawianie wizyt

Skrócone wędzidełko językowe

Jak zbudowany jest język? Język jest pokrytym śluzówką mięśniowym tworem, znajdującym się w jamie ustnej. Na języku…

ankyloglosja
frenotomia
Czytaj
Polecane kursy