W rozwoju mowy dziecka można zauważyć szereg trudności, z którymi musi się ono zmierzyć. Bez względu na strukturę, wszystkie dzieci uczą się mowy w ten sam sposób. Tempo przyswajania przez nie języka jest bardzo podobne. Pierwsze wyrazy zaczynają pojawiać się na przełomie 1./2. roku życia, jeżeli ta czynność jest względnie opóźniona, a zostały wykluczone problemy ze słuchem, zaburzenia pracy mózgu, dysfunkcje ruchowe itp. mamy styczność z ORM (opóźnionym rozwojem mowy).
W przypadku prostego opóźnionego rozwoju mowy pierwsze słowa zaczynają pojawiać się na końcu 2. lub nawet 3. roku życia dziecka. Często zdarza się, że dziecko posługuje się tylko kilkoma prostymi, wyuczonymi słowami. W przypadku występowania ORM, dynamika rozwoju motoryki dość znacznie różni się od prawidłowego schematu.
Przyczynami ORM u dziecka są m.in.:
- dziedziczność;
- opóźnienie mielinizacji motorycznych i asocjacyjnych włókien nerwowych w centralnym układzie nerwowym oraz w obrębie móżdżku;
- choroby przebyte w 1. roku życia dziecka;
- opóźnienie czynności ruchowych;
- zaniedbania wychowawcze.
Charakterystyka dziecka z ORM
Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy przejawiają ogromne problemy w zakresie artykulacji, posługiwania się kategorią zdaniową, a także mają ograniczony zasób słów. Bardzo często występują problemy dotyczące przetwarzania słuchowego. Wiele dzieci z ORM ma również trudności z rozwojem myślenia słowno-pojęciowego.
Bez względu na pierwotną przyczynę i stopień obserwowanych nieprawidłowości w nabywaniu kompetencji językowych i komunikacyjnych wskazane jest wieloprofilowe oddziaływanie. Rozpoczynając terapię logopedyczną, można zauważyć ogromne problemy z lateralizacją – dzieci często używają rąk naprzemiennie.
W terapii ORM warto uwzględnić czynniki, które warunkują nabywanie umiejętności komunikacyjnych i mowy: reaktywność na dotyk i dźwięki, przetwarzanie słuchowe, kontrola posturalna, schemat ciała, percepcja ciała, praksja dotycząca dużej motoryki, praksja obejmująca małą motorykę, praksja oralna.
Terapia logopedyczna dziecka z ORM
Pierwszym zadaniem logopedy mającym styczność z dzieckiem z ORM jest określenie źródła problemu. Warto zbadać, czy obraz mowy i fonetyki jest zgodny z ogólnym wzorem rozwoju dziecka. Dodatkowo należy sprawdzić, czy pacjent posiada własne, odrębne cechy uwarunkowane odmienną dynamiką oraz odmiennym stopniem wykształcenia poszczególnych funkcji fizycznych i psychicznych dziecka.
Na początku swojej pracy logopeda musi przeprowadzić wywiad z rodzicami dotyczący rozwoju ciąży i dziecka po urodzeniu. Można poprosić o zapisanie na nagraniu swobodnej wypowiedzi dziecka w domu lub w innym miejscu, gdzie dziecko czuje się bezpiecznie.
Musimy ocenić mowę: jej zrozumiałość, jakość, ilość używanych słów, logikę zdań, ogólny sens wypowiedzi, płynność mowy, jakość artykulacji, tempo wypowiedzi, rozumienie poleceń czytanego tekstu, płynność czytania i pisania. Następnie wykonujemy badanie aparatu artykulacyjnego, badamy percepcję słuchową, słuch fonematyczny. Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości odnośnie słuchu dziecka, zgryzu lub wędzidełka podjęzykowego, należy skierować dziecko na dodatkowe badania specjalistyczne (laryngologiczne, dentystyczne, foniatryczne, neurologiczne).
W zależności od ustalenia przyczyny opóźnienia terapia będzie miała inny, indywidualny przebieg.
Studium przypadku
Nela trafiła do mojego gabinetu logopedycznego w wieku 4 lat. Po przeprowadzeniu szczegółowego wywiadu z mamą okazało się, że ona również posiada duże problemy artykulacyjne (podobnie jak większość osób płci żeńskiej w ich rodzinie). Dlatego po wstępnym badaniu słuchu i wykluczeniu innych przyczyn mogłam zdiagnozować ORM jako czynnik dziedziczny. Nela rozwijała się dobrze, była pogodna i samodzielna. Jednak jej mowa była całkowicie niezrozumiała dla otoczenia. Mała pacjentka używała w swoich wypowiedziach jednej sylaby – „no”. Jednocześnie melodyka języka była bardzo żywa i zróżnicowana, dostosowana do sytuacji.
Po przeprowadzeniu diagnozy logopedycznej można było stwierdzić, iż komunikacja językowa dziewczynki wykształca się w stopniu niewystarczającym do efektownego porozumiewania się z otoczeniem. Dziewczynka posiadała duże problemu w komunikacji werbalnej, a mimo to nie pozostawała wyobcowana w towarzystwie innych dzieci. Po dokładnym wywiadzie z nauczycielem dziewczynki okazało się, że nie podejmuje ona zabaw dźwiękonaśladowczych. Praca z logopedą przedszkolnym, a także ćwiczenia grupowe bardzo szybko dały pozytywne efekty.
Dziewczynka dodatkowo miała problem z pionizacją języka. Słuch fonemowy był poprawny, dziecko rozróżniało głoski dźwięczne od bezdźwięcznych.
Na początku terapii skupiłam się na nawiązaniu dobrego kontaktu z dziewczynką, kładłam duży nacisk na obserwację dziecka w zabawach spontanicznych. Pracując nad mową Neli, uwzględniłam wszystkie jej aspekty: fonetyczną (artykulacja), leksykalną (słownictwo), gramatyczną (reguły gramatyczne). Wprowadziłam ćwiczenia artykulacyjne mające na celu wypracowanie precyzyjnych ruchów narządów mowy. Konieczne było utrwalenie poczucia wykonywanych ruchów i ułożenia narządów mowy (tzw. kinestezja artykulacyjna).
Pierwszą czynnością, dokonaną przed przystąpieniem do ćwiczeń właściwych, było wytrenowanie prawidłowego oddechu, tj. przeponowo-brzusznego. Odpowiednie ćwiczenia oddechowe usprawniły aparat oddechowy, zwiększyły pojemność płuc i wykształciły właściwy ruchy przepony.
Zastosowanie tych reguł w postępowaniu terapeutycznym było podstawą do wprowadzenia zmian w mowie dziecka. W przygotowaniach do wywołania poszczególnych głosek wykorzystałam ćwiczenia artykulacyjne, które przygotowały narządy mowy do prawidłowej artykulacji.
Zestaw ćwiczeń ogólnych obejmował:
- naukę picia gęstych napoi przez słomkę;
- zabawę językiem (koci grzbiet);
- przenoszenie za pomocą słomki drobnych papierków na wyznaczoną planszę;
- kontrola unoszenia i opadania języka;
- ćwiczenia ssania;
- ćwiczenia oddechowe.
Nasza terapia odbywała się systematycznie, raz w tygodniu. Zajęcia podobały się dziecku, a widoczne postępy były motywacją. Bardzo duży wpływ na pozytywny przebieg terapii miało zaangażowanie rodziców, którzy codziennie wykonywali ćwiczenia z Nelą w domu. Terapia logopedyczna z dzieckiem przyniosła efekty – dziewczynka realizuje ciągi wyrazów, a jej mowa stała się zrozumiała dla otoczenia.
Bez względu na moment wystąpienia opóźnionego rozwoju mowy i stopień jego nasilenia niezbędne jest szybkie podjęcie terapii logopedycznej. Wczesna interwencja sprzyja rekompensacji niewykształconych funkcji i umożliwia lepsze przygotowanie do rozpoczęcia kolejnej ścieżki edukacji.
-37462c6e0c9c38be.jpg)
