Cofnij
Poradnik Klienta
Poradniki, ćwiczenia oraz informacje logopedyczne dla rodziców

Jak powstają wady wymowy?

26 marca 2021

Mowa jest naszym najważniejszym kanałem komunikacyjnym. To dzięki niej możemy wyrażać emocje, myśli, uczucia. Dziecko, już od pierwszych dni życia, komunikuje się z otoczeniem za pomocą dźwięków, które z czasem stają się mową. Maluch, próbując naśladować rodzica, nabywa nowe umiejętności. Każdy rodzic dbając o rozwój dziecka stara się zapewnić mu jak najlepsze warunki do przyswajania nowych umiejętności, także tych związanych z prawidłową mową. Często jednak u dzieci pojawiają się wady wymowy. Wada wymowy jest pojęciem szerokim i kojarzona jest zwykle z nieprawidłową realizacją poszczególnych głosek.

Jakie mogą być przyczyny wad wymowy?

Przyczyny wad wymowy możemy podzielić na kilka kategorii, z czego najistotniejsze są:

  • zmiany anatomiczne narządów mowy, jamy ustnej oraz problemy z funkcjonowaniem narządu słuchu
  • nieprawidłowa praca narządów mowy oraz ich niska sprawność
  • nieodpowiednie wzorce podczas uczenia się mowy.

Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego obejmują szeroką grupę anomalii. Do najczęściej spotykanych możemy zaliczyć wady zgryzu, nieprawidłową budowę podniebienia oraz języka, przerośnięty trzeci migdałek podniebienny, czasami także skrzywienie przegrody nosowej.

Wady zgryzu, czyli nieprawidłowa budowa szczęki i żuchwy lub ich nieprawidłowe ustawienie, wpływają na artykulacje większości głosek. Wady te mogą być dziedziczne lub nabyte zwykle we wczesnym dzieciństwie. Do ich powstawania przyczyniają się między innymi nieprawidłowa pozycja podczas karmienia oraz spania, zbyt długie ssanie smoczka lub ssanie kciuka, oddychanie przez usta.  Wadą zgryzu, która często występuje oraz wymaga leczenia ortodontycznego jest wystąpienie zgryzu otwartego, czyli takie ułożenie szczęki i żuchwy, że zęby nie stykają się ze sobą i tworzy się szpara, w którą „wpada” język podczas mówienia. Ponadto dzieci z powyższą wadą skarżą się na trudności w odgryzaniu pokarmów. W przypadku występowania przodozgryzu mamy do czynienia z żuchwą wysuniętą do przodu, przez co język znajduje się na siekaczach górnych powodując wymowę międzyzębową. Tyłozgryz to przesunięcie dolnego łuku zębowego względem górnego. Jest to najczęściej występująca wada zgryzu. Logopeda, podczas pracy z dzieckiem, zauważając wadę zgryzu, zaleca konsultację ortodontyczną. Leczenie ortodontyczne opiera się najczęściej na zastosowaniu aparatu ortodontycznego, płytki przedsionkowej, szlifowaniu zębów. Logopeda natomiast skupia się na ćwiczeniach mięśni, nauce prawidłowego żucia, gryzienia, połykania. 

Wady wymowy u dziecka powodować będzie także nieprawidłowa budowa podniebienia, czyli spotykane u dzieci podniebienie gotyckie, które charakteryzuje się wąskim i wysokim wysklepieniem. Powoduje ono najczęściej problemy z realizacją głosek k oraz g. Dzieci z podniebieniem gotyckim mają także problem z prawidłowym połykaniem i ułożeniem języka co skutkuje trudnościami w piciu oraz jedzeniu. Ponadto krztuszą się, zwłaszcza podczas przyjmowania płynów.

Do anatomicznych nieprawidłowości w budowie języka zaliczyć możemy: zbyt duży język, czyli makroglosję oraz krótkie wędzidełko podjęzykowe. O ile w praktyce logopedycznej z makroglosją mamy do czynienia rzadko, to krótkie wędzidełko zdarza się u małych pacjentów dość często. Krótkie wędzidełko podjęzykowe powoduje szereg charakterystycznych objawów już w okresie noworodkowym i niemowlęcym. Powoduje głównie problemy z karmieniem, zwłaszcza podczas przystawiania do piersi. W późniejszym wieku występują trudności z artykulacją niektórych głosek, dlatego ważne jest wykonanie zabiegu polegającego na nacięciu wędzidełka możliwie jak najwcześniej. Taki zabieg spowoduje większą sprawność języka, co nie tylko ułatwi karmienie, ale także zapobiegnie powstawaniu wad wymowy.

Przerośnięty trzeci migdałek powoduje u dzieci trudności w oddychaniu oraz może zaburzać prawidłowe funkcjonowanie narządu słuchu. Przerośniętemu migdałkowi często towarzyszą wady zgryzu, ponieważ dzieci mające problemy w oddychaniu nosem zazwyczaj śpią z otwartą buzią. Otwarta buzia to osłabione mięśnie twarzy i języka, a w konsekwencji problemy z wymową. U dzieci najczęściej wówczas występuje wymowa międzyzębowa.

Skrzywienie przegrody nosowej również może mieć wpływ na wymowę. Wiąże się ono przede wszystkim z nieprawidłową drożnością nosa, a co za tym idzie, problemami z oddychaniem, oczyszczaniem zatok. Wówczas pojawić się może nosowanie.

Także nieprawidłowa praca narządów mowy oraz ich niska sprawność powodują występowanie różnych wad wymowy. Nieprawidłowe połykanie, inaczej połykanie infantylne powinno występować u dzieci jedynie do trzeciego roku życia. Jeśli utrzymuje się dłużej, wówczas zaburza prawidłowy rozwój mięśni języka i żuchwy. Niska sprawność narządów mowy obserwowana jest najczęściej u dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym. Możemy ją także spotkać u dzieci, które w wieku niemowlęcym karmione były potrawami w zmiksowanej lub półpłynnej formie.

Należy zwrócić uwagę także na wzorce podczas uczenia się mowy. Jeśli mamy do czynienia z rodzicem, który ma wadę wymowy, to możemy założyć, że dziecko poprzez naśladownictwo będzie wypowiadało się w podobny sposób. Wady wymowy u dorosłych również mogą być z powodzeniem leczone, jednakże potrzeba większego nakładu pracy i czasu.

Ponadto, wpływ na występowanie wad wymowy będzie mieć nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego czy opóźniony rozwój emocjonalny i psychomotoryczny.

Wady wymowy – klasyfikacja

Sygmatyzm inaczej znany jako seplenienie. Jest to nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych (s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż).  Możemy wyodrębnić kilka rodzajów sygmatyzmu, oto najczęściej występujące:

  • seplenienie międzyzębowe charakteryzujące się tym, że język podczas artykulacji wysuwa się między zęby, jest on spłaszczony, a powietrze rozchodzi się po całej jego powierzchni;
  • seplenienie wargowe, gdzie szczelina tworzy się między wargami, a język pozostaje bierny;
  • seplenienie przyzębowe charakteryzuje się tym, że język zbyt mocno przylega do dolnych siekaczy podczas mówienia;
  • seplenienie boczne podczas którego strumień powierza jest kierowany na boki podczas artykulacji.

Rotacyzm (reranie), czyli nieprawidłowa wymowa głoski r. Tutaj najczęściej spotykaną wadą wymowy u dzieci i u dorosłych jest reranie języczkowe, które charakteryzuje się tym, że drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego, a język zwykle nie bierze udziału w artykulacji. Wyróżnić możemy jeszcze reranie wargowe, międzyzębowe, policzkowe, podniebienne i gardłowe.


Kappacyzm, czyli wada, która polega na nieprawidłowej realizacji głoski k. Deformacja może polegać na zamianie zwarcia językowo-podniebiennego na zwarcie fałdów głosowych. Często spotkać można także zamianę głoski k na t, zwłaszcza u dzieci do 3. roku życia, co jest etapem przejściowym w procesie kształtowania mowy.


Gammacyzm to wadliwa realizacja głoski g. Występuje zwykle razem z kappacyzmem. U dzieci najczęściej zamieniana jest na głoskę d.


Lambdacyzm to z kolei nieprawidłowa realizacja głoski l. Zwykle zastępowana głoską j, bądź pomijana w wyrazach. Występuje zwykle u osób z niską sprawnością języka, a ćwiczenia prowadzące do jej wywołania opierają się głównie na pionizacji języka.


Mowa bezdźwięczna, czyli nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych. W mowie bezdźwięcznej głoski dźwięczne zwykle zastępowane są głoskami bezdźwięcznymi, na przykład: b→ p, d → t, g → k, dz → c, w → f, z → s. Często wymienianą przyczyną występowania mowy bezdźwięcznej jest niedokształcenie słuchu fonematycznego oraz zaburzenia słuchu.


Nosowanie czyli inaczej rynolalia. Wada wymowy polega na tym, że głoski nosowe wymawiane są jako ustne lub odwrotnie. Miejsce artykulacji głosek przesunięte jest w głąb jamy ustnej. W przypadku terapii nosowania ważne będą ćwiczenia nad prawidłowym torem oddechowym.

Leczenie wad wymowy

Terapia wady wymowy zaczyna się zwykle od diagnozy. Logopeda poprzez wywiad z rodzicem, obserwację, badanie narządów mowy, określa rodzaj wady wymowy i planuje odpowiednią terapię logopedyczną. Zazwyczaj współpracuje także z innymi specjalistami. Jeśli przyczyną nieprawidłowej artykulacji jest wada zgryzu, to proponuje konsultacje ortodontyczną. Jeśli występują problemy ze słuchem, to wskazana jest wizyta u audiologa. Często też pacjent rozpoczynający terapię logopedyczną powinien odwiedzić laryngologa, aby ten sprawdził stan migdałków podniebiennych, drożności nosa oraz przewodów słuchowych.

Etapy ćwiczeń logopedycznych

Odpowiednio zaplanowana i przeprowadzona terapia dzieli się na trzy etapy.

Etap pierwszy to przygotowanie do wywołania głoski, polegający na usprawnianiu narządów mowy, czyli głównie ćwiczeniach wzmacniających mięśnie języka i jamy ustnej. Tutaj logopedzi proponują szereg ćwiczeń słuchowych, oddechowych, fonacyjnych. Aby uzyskać jak najlepsze efekty pacjent powinien ćwiczyć nie tylko w gabinecie, ale także codziennie w domu.

Etap drugi to wywołanie głoski, gdzie logopeda za pomocą dostępnych mu narzędzi wywołuje pożądaną głoskę.

Etap trzeci to utrwalanie dźwięku w sylabach, wyrazach i zdaniach. Tak przeprowadzona terapia logopedyczna pozwala osiągnąć zamierzone cele.

Ciekawe przykłady ćwiczeń logopedycznych w domu znajdziesz w artykule : https://www.dobrylogopeda.edu.pl/poradnik-pacjenta/cwiczenia-logopedyczne-w-domu

Czy wada wymowy jest dziedziczna?

Wada wymowy nie może być dziedziczna, chociaż dziecko może odziedziczyć pewne cechy fizyczne, które będą skutkować powstawaniem wady wymowy. Można tu wymienić wady zgryzu, nieprawidłową budowę aparatu artykulacyjnego, czy problemy z funkcjonowaniem narządów słuchu. Nie zawsze jednak wada wymowy będzie pojawiała się u dziecka, którego rodzice mają wyżej wymienione cechy.

Czy wada wymowy przejdzie sama?

Wada wymowy sama nie minie i im szybciej podjęta terapia logopedyczna tym lepiej dla dziecka.

Jak rodzice mogą pomóc dziecku z wadą wymowy?

Rodzic, zauważając problemy z artykulacją u dziecka powinien udać się ze swoją pociechą do logopedy, który zaproponuje odpowiednią terapię i przekaże wskazówki do codziennych ćwiczeń. Zadaniem rodzica będzie wspólne ćwiczenie z dzieckiem oraz dbanie o to, by ćwiczenia odbywały się systematycznie, gdyż to jest kluczem do sukcesu w terapii logopedycznej.

Ćwiczenia logopedyczne w domu

Przykładowe ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny

1. Ćwicz język i buzię poprzez:

  • kląskanie czubkiem języka o podniebienie
  • uderzenia językiem o wałek dziąsłowy
  • zlizywanie dżemu lub miodu z podniebienia
  • głośne ssanie cukierka
  • liczenie zębów od wewnątrz językiem
  • przesuwanie żuchwy w różne pozycje.

2. Wykonuj językiem poniższe polecenia:

  • ,,Malarz maluje sufit (przesuwamy językiem po podniebieniu od zębów do podniebienia miękkiego). Zamalowujemy plamy w kilku miejscach (czubkiem języka dotykamy kilka razy podniebienie). (…) Została jeszcze do pomalowania podłoga (opuszczony jak najniżej język przesuwa się po dolnych dziąsłach)”.

Rutkowska – Błachowiak I., ,,Gimnastyka buzi na wesoło”, Poznań 2004, s. 15.

  • Krasnoludek zagląda do gardła – cofanie języka w głąb jamy ustnej, zaczynając od górnych zębów, a kończąc na podniebieniu miękkim.

Michalak-Widera I., Miłe uszom dźwięki, Katowice 2007, s. 13.

3. Zaśpiewaj na różne melodie sylaby:

  • la
  • le
  • ly
  • lu.

4. Naśladuj dźwięki syreny znanych Ci pojazdów uprzywilejowanych.

5. Naśladuj śmiech:

  • dziewczynki – hihihi
  • mężczyzny – hohoho
  • kobiety – hahaha.

6. Dolną wargą zasłoń górne zęby, a górną dolne.

Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1978, s. 20.

7. Teraz kilka ćwiczeń, by usprawnić tor oddechowy:

  • zdmuchuj mlecze – tak długo, aż spadnie ostatnie nasionko
  • naśladuj lokomotywę, która oddaje nadmiar pary: fffff…, szszsz…
  • chłodź gorącą zupę na talerzu ciągłym strumieniem powietrza
  • chuchaj na ręce, kiedy zmarzną
  • wykonuj głębokie wdechy i wydechy.

Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1978, s. 20.

Szukasz konsultacji, diagnozy lub terapii logopedycznej online? Zobacz polecanych logopedów online i uzyskaj pomoc dzięki wizycie logopedycznej przez Internet. https://www.dobrylogopeda.edu.pl/logopeda-online


Bibliografia

Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 198

Minczakiewicz E. M., Mowa – Rozwój – Zaburzenia – Terapia, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1997

Jastrzębowska G., Gałkowski T., Logopedia. Pytania i odpowiedzi, t.2., Opole 2003

Pluta – Wojciechowska D., Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji, Bytom 2018

Grabias S., Panasiuk J., Woźniak T., Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, Lublin 2015

Wizyta online jutro!
90
Godzina
Wizyta online jutro!
90
Godzina
Podobne artykuły
Dobry logopeda

Karty pracy „Głoska SZ”

Kolejny darmowy zestaw kart pracy do ćwiczeń z młodzieżą i dorosłymi, którzy uczą się języka polskiego jako obcego :) i nie tylko! Dzisiaj zestaw z głoską [sz].

głoska sz
seplenienie
Czytaj
Umawianie wizyt

Karty pracy „Myszka Szymon”

Karty pracy z Myszką Szymonem to świetna okazja do pracy nad wywoływaniem lub utrwalaniem w sylabach głoski [sz]. Zapraszamy do zapoznania się z naszym bezpłatnym materiałem i do korzystania z niego na zajęciach.

głoska sz
seplenienie
Czytaj
Umawianie wizyt

Różnicowanie głosek [c] i [cz]

Gra logopedyczna online do wykorzystania na zajęciach logopedycznych online lub zajęciach stacjonarnych – Różnicowanie głosek [c] i [cz].

różnicowanie głosek
seplenienie
Czytaj
Artykuły tego autora
Dobry logopeda

Moje dziecko mówi niewyraźnie

Rozwój mowy dziecka to proces, który zaczyna się już w chwili poczęcia. We wczesnym etapie ciąży zaczyna się kształtować…

afazja
afazja dziecięca
Czytaj
Polecane kursy