Cofnij
Biblioteka Eksperta
Baza wiedzy logopedycznej - diagnoza i terapia

O afazji i stanach do niej podobnych

8 grudnia 2022

Afazja jest zaburzeniem o podłożu neurodegeneracyjnym. Powoduje wystąpienie trudności z mówieniem lub rozumieniem innych mówiących osób. Terapia logopedyczna może pomóc pacjentom w stopniowym powrocie do komunikacji i funkcjonowania w społeczeństwie, w pracy nad zaburzonymi kompetencjami oraz umiejętnościami.

Podstawą prawidłowo prowadzonego procesu terapeutycznego jest skutecznie postawiona diagnoza. Ważne jest również to, żeby diagnoza została przeprowadzona wieloaspektowo, kompleksowo, z udziałem specjalistów zajmujących się badaniem różnych obszarów funkcjonowania.

Nie ma jednego typu afazji ani dwóch osób o identycznym przebiegu tego zaburzenia. Poszczególnym pacjentom towarzyszą różne objawy. A nawet przy podobnych objawach chorzy uważają, że inny obszar funkcjonowania jest dla niego/niej największą trudnością.

Istnieją różne typologie afazji. W tym artykule przedstawimy kilka rodzajów tego zaburzenia i pokrótce omówimy ich cechy charakterystyczne oraz to, w jaki sposób różnią się od pozostałych typów. To bardzo ważne, żeby logopeda potrafił dobrać odpowiednie formy wsparcia i terapii do pacjenta z danym rodzajem afazji, a także, żeby umiał wesprzeć osobę, u której występuje stan podobny do afazji, ale nie jest to sensu stricto afazja.

Czynniki diagnostyczne. Afazja Wernickego i afazja Broki

Wyróżniamy trzy czynniki pozwalające na odróżnianie poszczególnych typów afazji. Do czynników tych zaliczamy:

  • płynność wypowiedzi – czy pacjent mówi płynnie bez żadnych trudności? czy nie występują zaburzenia prozodyczne?
  • rozumienie mowy – czy pacjent rozumie, co mówią inne osoby? czy wypowiadają frazy, które mają sens? czy rozumieją, co mówią albo co powtarzają? czy potrafią czytać i zrozumieć teksty zapisane?
  • umiejętność powtórzenia po innym – czy pacjent ma trudności z powtarzaniem pojedynczych słów? czy potrafi powtórzyć bardziej złożone zwroty albo całe zdania?

Te trzy czynniki różnicujące pozwalają na podjęcie próby zdiagnozowania jednego z ośmiu typów afazji. Teraz zajmiemy się omówieniem poszczególnych typów, a zaczniemy od dwóch bardzo często występujących rodzajów – afazji Wernickego oraz afazji Broki.

Afazja Broki (Paul Broka – pierwszy powiązał zestaw deficytów związanych z tym typem afazji z miejscowym uszkodzeniem mózgu w 1861 roku). Określana jest również jako afazja ekspresyjna. Co towarzyszy pacjentom z typ typem afazji? Wykorzystajmy przywołane trzy czynniki różnicujące: czy mowa jest płynna? Nie, pacjenci z afazją Broki mają trudności z płynnym formułowaniem wypowiedzi. Mają również trudności z powtórzeniem złożonych fraz – radzą sobie z pojedynczymi słowa lub prostymi złożeniami wyrazów. W ekstremalnych przypadkach może wystąpić nieumiejętność wydawania dźwięków mowy, podobnie jak w mutyzmie.

Co jest przyczyną wystąpienia tego zaburzenia? Uszkodzenie m.in. dolnego zakrętu czołowego lewej półkuli. Nie dochodzi do zaburzeń inteligencji, natomiast pojawiają się także trudności z formułowaniem zdań poprawnie gramatycznych. Realizacja poszczególnych dźwięków i „poszukiwanie” słów jest żmudnym procesem. Niektórzy pacjenci mogą mieć problem z posługiwaniem się czasownikami. Do innych występujących objawów afazji typu Broki należą kłopoty z kontrolą ruchy mięśni oraz paraliż po jednej stronie ciała. Może to wynikać z uszkodzenia obszaru Broki.

Nie występują natomiast trudności z rozumieniem, z pojęciem sensu wypowiedzi. Mogą także stwierdzić, że coś jest nie w porządku z ich sposobem mówienia, że występuje jakieś zaburzenie. Kłopoty mogą pojawić się w przypadku bardzo skomplikowanych wypowiedzi, np. zdań w stronie biernej (zrozumieją zdanie: Jaś dał Marysi ciastko, natomiast mogą mieć problem ze zrozumieniem zdania: Ciastko zostało dane Marysi przez Jasia).

Afazja Wernickego natomiast określana bywa również jako afazja receptywna. Podobnie jak afazja Broki jest to dość powszechna forma afazji. Nie występuje niepłynność, a zatem nie ma trudności fizycznych z aktem mówienia. Jakie objawy występują u pacjentów z tym typem afazji?

Występuje zjawisko mowy bezsensownej, tzw. „sałatki słownej”. Pacjenci mogą posługiwać się niewłaściwą leksyką lub tworzyć słowa, które nie istnieją i które mogą nie mieć sensu. Mają również problemy z rozumieniem mowy. Mogą zrozumieć bardzo proste zdania. Im fraza albo zdanie jest trudniejsze, tym więcej kłopotów pojawia się z percepcją wypowiedzi. Problem dotyczy również komunikatów pisanych. Kolejną trudnością okazuje się problem z powtarzaniem.

Jakie inne objawy mogą wystąpić u pacjenta z afazją Wernickego? Obszar Wernickego znajduje się niedaleko części mózgu odpowiedzialnej za wzrok, mogą wystąpić problemy ze wzrokiem. Może wystąpić także anozognozja, czyli taki stan, kiedy mózg nie jest w stanie dobrze zinterpretować zaburzenie w organizmie, które wystąpiło. Dlatego też mogą mieć problem ze zrozumieniem tego, że afazja w ogóle u nich wystąpiła.

Inne typy afazji

Poza afazją Broki i afazją Wernickego, wyróżniamy jeszcze kilka innych typów zaburzenia. Najcięższym z nich jest afazja globalna, znana również jako afazja mieszana. Ostatnia nazwa wywodzi się z faktu, że doszło do uszkodzeń ośrodka Broki i Wernickego zarazem. Jest najcięższym typem afazji. Pacjent ma trudności zarówno z produkowaniem słów, jak i z rozumieniem mowy. Występują także kłopoty z czytaniem i pisaniem. Mogą zostać zachowane czynności poznawcze niezwiązane z mową i językiem. Przy sporym uszkodzeniu może dojść do trwałych i sporych zaburzeń komunikacyjnych oraz poznawczych. Do objawów mogą należeć także kłopoty ze wzrokiem i paraliż części ciała.

Omówmy pozostałe typy. W tym celu posłużymy się analizą porównawczą z wykorzystaniem trzech cech różnicujących – płynności, rozumienia i zdolności powtarzania:

  • afazja mieszana niepłynna – przypomina typ Broki, lecz ich zdolność percepcji mowy jest ograniczona, mają duże problemy z czytaniem i pisaniem, dość rzadko diagnozowana
  • afazja anomiczna – łagodniejsza forma afazji, występuje trudność ze znalezieniem słowa (zwłaszcza z czasownikami i rzeczownikami), zarówno w mowie, jak i w piśmie, towarzyszy jej poczucie frustracji, związane z tym, że słowo znajduje się ‘na czubku języka’, a nie da się go wypowiedzieć; mowa jest płynna i poprawna gramatycznie, ale znajduje się wiele synonimów, również neologizmów, które mają pomóc w wysłowieniu się; rozumieją mowę, są w stanie powtarzać po innych, raczej nie mają trudności z czytaniem
  • afazja przewodnicza – trudność z powtarzaniem, mowa pozostaje w miarę płynna (może dochodzić do sylabizowania, skandowania), dochodzi do parafazji głoskowych, występują problemy z nazywaniem, pisaniem oraz czytaniem na głos, mogą wystąpić zaburzenia prozodii
  • transkorowa afazja czuciowa – radzi sobie z powtarzaniem wyrażeń, dochodzi do echolalii, czyli powtarzania po innych, nie występuje natomiast reakcja na wypowiedź, stąd wynikają również trudności w rozumieniu, mogą wystąpić problemy z nazywaniem i zaburzenia widzenia, perseweracje, neologizmy – przypomina afazję Wernickego
  • transkorowa afazja ruchowa – nie ma problemów z powtarzaniem, natomiast trzeba dużo wysiłku, żeby odpowiadać na pytania, może dojść do trudności z przechodzeniem od słowa do słowa albo do trudności z semantyką i składnią, mogą jej towarzyszyć stereotypia słowne, perseweracje, mutyzm, brak inicjatywy komunikacyjnej, dyzartria, echolalia  – przypomina afazję Broki

Stany podobne do afazji

Postępująca afazja pierwotna (PPA) zawiera w nazwie słowo „afazja”, ale jest to zwyrodnieniowe zaburzenie mózgu. Chory traci zdolności pisania, czytania, mówienia oraz percepcji mowy. Występuje np. w otępieniu czołowo-skroniowym czy w chorobie Alzheimera. Wyróżnia się trzy warianty PPA:

  • z zaburzeniem płynności
  • wariant semantyczny
  • wariant logopeniczny

Aleksja – uszkodzona została część mózgu, która jest odpowiedzialna za zdolność mówienia, a także czytania i pisania. Pacjent widzi słowa, ale nie jest w stanie odczytać ani rozpoznać ich znaczenia.

Agrafia – dochodzi do uszkodzenia obszaru mózgu odpowiedzialnego za umiejętność pisania. Często towarzyszy aleksji, ale zdarza się, że pacjent z aleksją jest w stanie pisać, ale nie potrafi potem odczytać tego, co napisał (są to skrajne przypadki).

Agnozja słuchowa – wyróżniamy cztery jej typy: werbalna (nie rozumie słów), dźwięków niewerbalnych (nie lokalizuje źródła dźwięku niewerbalnego), amuzja (nie odróżnia melodii) i paralingwistyczna (nie identyfikuje intonacji wypowiedzi).

Bibliografia

American Speech-Language-Hearing Association | asha.org. Aphasia (https://www.asha.org/public/speech/disorders/aphasia/) Accessed 4/14/2022.

Basso A, Forbes M, Boller F. Rehabilitation of aphasia. (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23312652/) Handb Clin Neurol. 2013; 110: 325-334. Accessed 4/14/2022.

Waxman SG. eds. Clinical Neuroanatomy, 29e. (https://neurology-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx?sectionid=242764687&bookid=2850#242764701) McGraw Hill; 2020. Accessed 4/14/2022.

Jameson J, Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, Loscalzo J. eds. Harrison’s Manual of Medicine, 20e. (https://accessmedicine-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx sectionid=227556670&bookid=2738&Resultclick=2)  McGraw Hill; 2020. Accessed 4/14/2022.

Cleveland Clinic, Aphasia (https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/5502-aphasia#:~:text=Aphasia%20is%20a%20brain%20disorder,happens%20with%20conditions%20like%20stroke.). Accessed 11/11/2022.

Mulheren R, Tippett D, Azola A, et al. Chapter 57: Speech, Language, and Swallowing Disorders. (https://neurology-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx?sectionid=206764611&bookid=2550#206764625) In: Mitra R. eds. Principles of Rehabilitation Medicine. McGraw Hill; 2019. Accessed 4/14/2022.

National Aphasia Association | aphasia.org. Multiple pages related to aphasia definitions. (https://www.aphasia.org/aphasia-definitions/) Accessed 4/14/2022.

Sreenivas S. What Is Aphasia? (https://www.webmd.com/brain/aphasia-causes-symptoms-types-treatments). Accessed 11/11/2022.

Volpe D. Aphasia. (https://neurology-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx?sectionid=122854753&bookid=1779&Resultclick=2#1127045614) In: Salardini A, Biller J. eds. The Hospital Neurology Book. McGraw Hill; 2016. Accessed 4/14/2022.

Wizyta online jutro!
90
Godzina
Wizyta online jutro!
90
Godzina
Artykuły tego autora
Dobry logopeda

Karty pracy – Pierwszy dzień Wiosny

Z okazji rozpoczynającej się 21 marca wiosny, przygotowaliśmy dla Państwa zestaw kart pracy głosek [f, v]. Zapraszamy do korzystania z materiałów.

głoska f
głoska v
Czytaj
Logopeda i Pacjent

Poradnik Dobrego Mówcy – Nosówki. Jak być 'Ą, Ę’ …

W tym artykule dowiesz się, jak prawidłowo wymawiać głoski 'ą, ę' w różnych konfiguracjach. Artykuł stanowi część cyklu Poradnik Dobrego Mówcy.

mówienie
nosowe
Czytaj
Dobry logopeda

Infografika „Prozodia i aprozodia”

Zapraszamy do zapoznania się z naszą krótką infografiką o zjawiskach prozodii i aprozodii. Zachęcamy również do jej rozpowszechniania.

infografiki
prozodia
Czytaj
Polecane kursy